Alican Uludağ
28 Şubat davası kapsamında hükümlü olan emekli Korgeneral Vural Avar’ın cezaevinde hayatını kaybetmesi, bir defa daha gözleri hasta mahkûmlar sorununa çevirdi. Türkiye’de 651’i ağır olmak üzere en az bin 517 hasta mahkûm cezaevlerinde bulunuyor.
İnsan Hakları Derneği (İHD), bu meseleye ait rapor hazırlayarak Adalet Bakanlığı’na sundu. İHD, bilhassa İsimli Tıp Kurumu’ndan rapor alınması uygulamasına son verilmesini ve Terörle Mücadele Kanunu ayrımının kaldırılmasını talep etti.
Peki cezaevlerinde “hasta mahkûmlar sorunu” neden yaşanıyor ve bu sorun nasıl çözülür?
İHD: Hasta mahkûm sayısı daha fazla olabilir
Türkiye’de yaklaşık 288 bin kapasitesi bulunan cezaevlerindeki tutuklu ve mahkumların sayısı 326 bini aşmış durumda. Yaklaşık 38 mahkûm, kapasite fazlası olarak cezaevlerinde kalıyor.
İHD’nin datalarına nazaran cezaevlerinde 2022 yılı itibariyle 651’i ağır olmak üzere bin 517 hasta mahkûm bulunuyor. DW Türkçe’ye konuşan İHD Başkanı Öztürk Türkdoğan, sayının çok daha fazla olabileceğini belirterek 2022’de cezaevlerinde 76 mahkûmun öldüğünü, bunun 39’unun hastalıklar kaynaklı olduğu söz etti. Türkdoğan, “sorun yapısal” tespitinde bulundu.
Cezaevlerini yakından izleyen İHD, hasta mahpus sorunun çözülmesi hedefiyle 4 Kasım 2022 tarihinde hazırladığı 27 sayfalık raporu Adalet Bakanlığı’nın yanı sıra TBMM’ye de sundu. Adalet Bakanlığı’nın resmi olarak “Faydalanacağız” dediği raporda, cezaevlerindeki sıkıntılara işaret edildi.
Raporda çok kalabalık koğuşlar, yetersiz beslenme, pak suya erişememe, ısıtma sorunu, havalandırma hakkından yetersiz faydalanma, revire geç çıkarılma, kâfi sayıda doktor bulunmaması, hastaneye sevklerin geç yapılması ve kelepçeli muayene bu meselelerin başında sayıldı. Bu problemlerin cezaevlerindeki tutuklu ve mahkumların sıhhat durumlarını olumsuz etkilediği vurgulandı.
Hapishanelerde yaşamlarını tek başına devam ettiremeyecek mahkûmların tek kişilik odalarda tutulduğu anlatılan raporda, bilhassa ağır hasta mahpusların, hastalıklarının son devirlerine gelmelerine karşın tahliye edilmedikleri belirtildi. Raporda, İsimli Tıp Kurumu’nun bu istikamette verdiği tahliye kararlarının ise güvenlik gerekçesiyle uygulanmadığı öne sürüldü.
“Adli Tıp’tan rapor alınması şartı kaldırılmalı”
İHD Başkanı Türkdoğan, Vural Avar’ın vefatıyla bir sefer daha gündeme gelen hasta mahkûmlar konusunda mevzuattan kaynaklı meselelere işaret etti. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Önlemlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un çok sayıda hususunun değiştirilmesi gerektiğini belirten Türkdoğan, “Bu kanun 2005 yılında yürürlüğe girdiğinde bize nazaran çok daha düzgün bir yasaydı. Lakin daha sonra daima güvenlik korkularıyla yapılan değişikliklerle şu anda işin içinden çıkılmaz bir hal almış durumda” dedi.
İHD’nin raporunda da tahlil önerisi olarak hasta mahpusların infazının durdurulmasını düzenleyen Ceza ve Güvenlik Önlemlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 16’ıncı unsurundaki İsimli Tıp’tan rapor alınması kaidesinin kaldırılması istendi.
Raporda, “uygulamada İsimli Tıp Kurumu’nun TCK tarafından korunması gereken türel fayda unsurunu göz önüne almadığı” savunularak “kurumun siyasi iktidarın telkinleriyle hareket ettiği ve karar giyen mahpuslar aleyhine tıp etiğine alışılmamış raporlar ürettiği” tabirlerine yer verildi. Bu nedenle Adli Tıp Kurumu onayının kaldırılması talep edilen raporda, bunun lakin “çok çok istisnai durumlarda düzenlenmesi gerektiği” belirtildi.
Türkdoğan: Hastanelerden rapor kâfi görülmeli
Türkdoğan, İsimli Tıp’tan rapor alınması yerine üniversite yahut Sıhhat Bakanlığı’na bağlı eğitim ve araştırma hastanelerinden alınan sağlık kurulu raporlarının kâfi görülmesiyle sorunun çözüleceğini kaydetti.
Ayrıca yasanın Terörle Mücadele Kanunu kapsamında cezaevinde olanları kapsamadığını belirten Türkdoğan, “Yani bunlar aleyhinde bir düzenleme var. Artık ömrünü yitiren Vural Avar da TMK kapsamında bir mahpustu. Hasebiyle kanunun isimli mahpuslara tanıdığı çeşitli kolaylıklardan o da yararlanamadı. Öncelikle biz İnfaz Kanunu’nda TMK ayırımının katiyetle ve mutlaka kaldırılması gerektiğini tabir ediyoruz” değerlendirmesinde bulundu.
“Siyasi irade ayrım yapmamalı”
Türkdoğan, bu iki tahlil teklifinin yanında sorunun tahlili için “siyasi iradeye” de gereksinim olduğunu vurguladı. Tahlilin sadece emekli askerler değil, tüm hasta mahkûmları kapsaması gerektiğini belirten Türkdoğan, “Çünkü Adli Tıp Kurumu ya öbür hasta mahpuslar bakımından süreç yapacak ya da yapmayacak. Yani siyasi iradenin de iradesini ortaya koyarken ayrım yapmaması gerekir” sözünü kullandı.
İHD’nin hasta mahkûmlar raporunda, şu teklifler de dikkat çekti:
– Cumhurbaşkanının sıhhat sebebi ile mahpusları af yetkisini düzenleyen genelgesi değiştirilmeli, Cumhurbaşkanı ağır hasta mahpuslar ile ilgili yetkisini ayrım gözetmeksizin kullanmalıdır.
– Hapishanelerde hayatını yitiren hasta mahpuslarla ilgili olarak faal bir soruşturma yapılmalı ihmal ve sorumluluğu olanlar hakkında cezai yaptırımların uygulanmalıdır.
– Hastalık nedeniyle infazı ertelenen mahpusların tedavileri için sıhhat sigortaları devlet tarafından karşılanmalıdır.
28 Şubat’ta 10 asker cezaevinde
Öte yandan Vural Avar’ın vefatının akabinde gözler bir sefer daha 28 Şubat davasında cezaevinde olan öbür askerlerin durumuna da çevrildi. Şu an cezaevlerinde ortasında emekli Orgeneral Çetin Doğan’ın bulunduğu yaşları 71 ile 91 ortasında değişen 10 emekli asker bulunuyor.
DW Haber’e konuşan 28 Şubat davasının avukatlarından Aykanat Kaçmaz, cezaevindeki 10 askerin önemli sıhhat rahatsızlıkları bulunduğunu kaydetti. Adalet Bakanı Bekir Bozdağ’ın açıklamasının bilakis Cumhurbaşkanının Vural Avar’a ait af yetkisini resen kullanabileceğini belirten Avar, bunun için özel bir müracaata gerek olmadığını kaydetti.
Kaçmaz, “Vural Avar’dan af istikametinde müracaat yapması için vefatından birkaç gün evvel talep alınmıştı. Demans rahatsızlığı nedeniyle elleri titrediği için yazamamış, birebir odadaki Erol Özkasnak dilekçesini yazmış. Sonradan yazı diğerine ilişkin değil denmesin diye kendisi yazmış, bir cümlelik dilekçeyi yarım saatte yazmış. Bu dava kumpas bir davadır. Öbürleri af değil adalet istiyorlar” dedi.
Kaçmaz, Anayasa Mahkemesi’nin de 28 Şubat davasına ait yapılan kişisel başvuruyu hala görüşmemesine eleştirdi.
Bakan Bozdağ, Avar’ın durumuyla ilgili olarak “Sayın Cumhurbaşkanımız Vural Avar’la ilgili özel af yetkisini kullanmak istediğini bana söyledi ve süreci başlatmamızı da istedi. Biz merhum Avar’a bu dileği ilettik. Zira müracaat etmesi gerekiyor sürecin başlaması için. Lakin başlangıçta müracaat etmedi. Merhum oluşundan, yani çok az bir mühlet evvel müracaatı oldu. Biz çabucak süreçleri başlattık. Ve hızla süreçlere tekemmül ettirmeye sürdürürken bu ortada rahmete kavuştu” açıklamasını yapmıştı.
İnfaz erteleme nasıl yapılıyor?
Hapis cezasının infazının hastalık nedeniyle ertelenmesi uygulaması, Ceza ve Güvenlik Önlemlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 16’ıncı hususunda düzenleniyor. Yasaya nazaran, maruz kaldığı ağır bir hastalık yahut engellilik nedeniyle ceza infaz kurumu şartlarında hayatını yalnız idame ettiremeyen ve toplum güvenliği bakımından ağır ve somut tehlike oluşturmayacağı bedellendirilen mahkûmun cezasının infazı güzelleşinceye kadar geri bırakılabiliyor. Ayrıyeten cezanın infazı resmi sıhhat kuruluşlarının mahkûmlara ayrılan kısımlarında yaptırılsa dahi, mahkûmun hayatı için kesin bir tehlike varsa, tekrar infaz güzelleşinceye kadar geri bırakılabiliyor.
Ancak bu geri bırakma kararı, İsimli Tıp Kurumunca düzenlenen ya da Adalet Bakanlığınca belirlenen tam teşekküllü hastanelerin sıhhat heyetlerince düzenlenip İsimli Tıp Kurumunca onaylanan rapor üzerine, infazın yapıldığı yerin Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından veriliyor.
Cumhurbaşkanı’nın af yetkisi ise Anayasanın 104’üncü hususunda düzenlenmiş durumda. Bu hususta bu yetki, “Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle şahısların cezalarını hafifletir yahut kaldırır” biçiminde tanımlanıyor.