Geride bırakmaya hazırlandığımız 2022 yılı, sene başındaki umutların aksine küresel ve bölgesel çapta siyasi ve ekonomik krizlerin yaşandığı bir yıl oldu.
Dünya genelinde 2020-2021’e damga vuran pandemi sürecinden çıkış büyük oranda gerçekleşse de şimdi yılın başında, 24 Şubat’ta patlak veren Rusya-Ukrayna savaşı sadece bölgesel değil; global tesirler yarattı. Rusya ve Ukrayna’nın dünyanın en büyük buğday ve mısır üreticilerinden olmaları, ayrıyeten Rusya’nın Türkiye de dahil olmak üzere Avrupa ülkelerinin bir numaralı doğal gaz tedarikçisi olması, güç ve besinde bir krize yol açtı. Pandemi sonrası baş gösteren yüksek enflasyon süreci böylece tetiklenirken ABD ve Avrupa Birliği (AB) ekonomilerinde yeni bir sakinlik sürecinin de işaret fişeği atılmış oldu.
Türkiye’nin en fazla ihracat gerçekleştirdiği pazarlarda yaşanacak daralma yahut zayıf büyüme performansı, Türkiye iktisadına de direkt yansıyacak. 2022’de yüksek enflasyon sorunu ile sert bir yüzleşme yaşayan Türkiye’de enflasyon, 2023’te bir ölçü geri çekilse de dünya ortalamalarına nazaran yüksek seyrini koruyacak. Seçim yılı olan 2023, siyasi belirsizliklere ve dolar kurunda yeni ataklara da gebe olacak. Seçim sonrasında yeni bir faiz artışı dalgası beklenirken, KKM (Kur Muhafazalı Mevduat) ve EYT (Emeklilikte Yaşa Takılanlar) düzenlemesi üzere uygulamaların bütçe üzerine bindirdiği yük giderek artacak.
DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran, 2023 yılı Türkiye iktisadı açısından belirsizliğin ve dar gelirliler için yoksulluğun artacağı bir yıl olacak.
“2023 parlak bir yıl olmayacak”
İstanbul Teknik Üniversitesi İşletme Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, 2023 yılının iktisatta 2022’den devralınan sıkıntıların tesiri altında geçeceğine işaret ediyor. Hükümetin mevcut iktisat siyasetlerinin seçim odaklı şekillendiğini vurgulayan Prof. Günçavdı, “Cumhuriyet’in 100. yılına da enflasyonu konuşarak gireceğiz. Seçim nedeniyle yapılan taban fiyat artışlarının tesiri mart ayından sonra azalmaya başlayacak. Vatandaşın satın alma gücü açısından 2023 parlak bir yıl olmayacak” diyor.
Türkiye iktisadı pandemiden çıkış yolu olarak nitelenebilecek 2021 yılında başarılı bir performans sergileyerek yüzde 11 büyümüştü.
Türkiye bu yüksek büyüme oranı ile G20 ülkeleri ortasında birinci, OECD ülkeleri ortasında üçüncü sırada yer aldı. Birinci iki çeyrekte sırasıyla yüzde 7,5 ve yüzde 7,7 büyüme muvaffakiyetini gösteren Türkiye iktisadı, 2022 yılının üçüncü çeyreğinde ise iç tüketim ve ihracat suratının yavaşlaması ile yüzde 3,9 oranında büyüme kaydetti.
CEBR: Türkiye’ye 22. sıraya gerileyecek
Son çeyrekte büyüme performansındaki yavaşlamanın devam etmesi ve 2022’nin tamamında GSYH’nin yüzde 5 civarında gerçekleşmesi bekleniyor. 2023 yılında ise global beklentiler ile paralel olarak Türkiye’nin büyüme performansında da düşüşün devam etmesi yüksek mümkünlük olarak öne çıkıyor. Bu noktada OECD, IMF ve Avrupa Komitesi üzere kurumların Türkiye için 2023 büyüme beklentisi yüzde 3 ila 4 düzeyleri ortasında gerçekleşiyor.
İngiltere merkezli danışmanlık şirketi Centre for Economics and Business Research (CEBR) tarafından hazırlanan rapora nazaran 2023’te bir dizi iktisadın daralması ve yüksek borçlanma maliyetleriyle tekrar 100 trilyon doların altına inecek. Raporun Türkiye iktisadına ayrılan kısmında GSYH büyüklüğü bakımından 2022’de birinci 20’de yer alan iktisadın 2023’te 22. sıraya gerilemesi, fakat raporun kapsadığı 2027 yılı itibariyle tekrar dünyanın en büyük 17. iktisadı olması ve 2037’de de bu sıralamasını koruyacağı öngörülüyor.
“Enflasyon sorunu devam edecek”
Piri Reis Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu’na nazaran, Türkiye ekonomisindeki yavaşlamanın temel nedeni ihracat siparişlerindeki gerileme.
Küresel iktisatta de resesyon ihtimalinin arttığına işaret eden Prof. Aslanoğlu, “Seçime doğru giderken, minimum fiyat artışı ve kredi takviyeleri üzere Türkiye’de büyümeyi iç talebi destekleyecek adımlarla sağlamayı amaçlayan siyasetler uygulanıyor. Birinci 5-6 ayda büyüme yüzde 4’ün üzerine çıkarılabilir ama bu talebi canlandırma adımları enflasyon için olumsuz bir tabloya neden olacak” değerlendirmesinde bulunuyor.
“Seçim sonrasında yoksulluk artacak”
Baz tesirinin devreye girmesi ile birlikte 2022 sonunda TÜFE’nin yüzde 60-70 düzeylerine çekilebileceği öngörülüyor. TCMB’nin 2023 projeksiyonuna nazaran ise yeni yılda enflasyondaki kademeli düşüş sürecek ve 2023 sonunda yüzde 20 düzeyleri görülecek.
Ancak milletlerarası kurumlar enflasyon konusunda TCMB kadar optimist değil. IMF ve OECD’nin Türkiye’nin 2023 enflasyonuna ait beklentileri yüzde 35-50 bandında seyrediyor.
Enflasyondaki artış eğiliminin Türkiye’de yoksulluğu kalıcı hale getirdiğini ifade eden Prof. Dr. Öner Günçavdı, “2023 kritik bir yıl olarak yoksulluğun artarak devam edeceği bir devir olacak. Bilhassa dar gelirliler aleyhine işleyen seçim iktisadı, 2023 seçimlerinden sonra asıl sonuçlarını gösterecek ve ne yazık ki vatandaşların daha da yoksullaşması gündeme gelecek” diye konuşuyor.
İhracattaki yavaşlama 2023’te de sürecek
2022’nin Ocak-Ekim periyodunda genel ticaret sistemine nazaran ihracat bir evvelki yılın birebir devrine nazaran yüzde 15,4 artarak 209 milyar 394 milyon dolar oldu. Bilhassa son aylarda ana ihracat pazarlarındaki talep daralması ve artan enerji-hammadde maliyetleri ihracat performansını olumsuz etkilemeye başladı.
Yılın tamamı için 250 milyar dolarlık ihracat maksadına ulaşılması mümkün olsa da 2023’te global gelişmelerin tesiri ile ihracatta önemli bir sıçrama yaşanması beklenmiyor. Yeni yılda içeride yüksek enflasyon ve siyasi belirsizlikler, dışarıda ise bölgesel çatışmalar, artan güç fiyatları ve hammadde tedariğindeki problemler ihracat artışı önündeki en önemli mahzurlar olarak öne çıkıyor.
Mevcut global kurallar düşünüldüğünde Türkiye’nin 2022’deki ihracat performansını 2023’te göstermesinin mümkün olmadığını belirten Prof. Dr. Öner Günçavdı, “Hem dış talebin yavaşlaması hem de hükümetin döviz kurunu seçim öncesinde düşük tutmaya çalışmadı ile düşen rekabet gücü ihracatı frenleyecek” diyor.
Cari açık değerli bir risk unsuru
2023 yılında Türkiye ekonomisindeki en kritik başlıklardan biri de cari açık olacak. Son açıklanan TCMB bilgilerine nazaran cari istikrar son olarak ekimde 359 milyon dolar açık verdi.
Cari istikrarda aylık olarak yılın en düşük düzeyi görülürken Ekim açığıyla birlikte cari istikrar 12 ay üst üste aylık açık vermiş oldu. Yıllık cari açık ise 43,5 milyar dolarla 2018’den bu yana en yüksek düzeyine çıktı. Ocak-Ekim periyodunda ise cari açık 38,2 milyar dolar oldu.
“Seçim sonrası siyasetler belirleyici olacak”
2022 sonu için cari süreçler açığının yaklaşık 50 milyar dolar olması bekleniyor. Cari Süreçler Hesabı’nın GSYH’ye oranına bakıldığında ise 2021’deki yüzde 1,9’luk gerçekleşmenin 2022 sonu itibariyle yüzde 4,8’e çıkması öngörülüyor. OVP’deki 2023 amacı yüzde 2,5 olarak kayıtlara geçerken IMF’nin öngörüsü ise 2023 için yüzde 3,9 olarak açıklandı.
Seçim sonrasına denk düşen 2023’ün ikinci yarısında iktisattaki gidişatın şu an için bilinmeyen olduğunu tabir eden Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, “Hem kurlardaki hem de enflasyondaki üst gidiş dinamiği, yaz aylarından itibaren devreye girmeye başlayabilir. Bu noktada seçim sonrasında nasıl bir para siyaseti ve nasıl bir iktisat siyaseti uygulanacağı belirleyici olacak” diye konuşuyor.